Problem kłamstwa u dzieci w wieku przedszkolnym
Jak kłamią dzieci na kolejnych etapach rozwoju?
Kłamstwo to świadome działania zmierzające do intencjonalnego wprowadzenia w błąd rozmówcy. Czy tak samo rozumieją kłamstwo małe dzieci? Czy małe dzieci mówią nieprawdę świadomie? W jakim wieku dziecko potrafi odróżnić to, co jest prawdą od tego, co prawdą nie jest? Zgodnie z wynikami badań dorośli ludzie kłamią średnio 13 razy w tygodniu. Czy kłamstwo zawsze jest złe? Czy absolutna szczerość jest wielką zaletą? Gdy nasze dziecko odpowie babci, która właśnie dała mu prezent „nie podoba mi się” lub „nie chce tego” czujemy się zakłopotani i próbujemy edukować pociechę, że nie wypada tak powiedzieć. Niejednokrotnie zatem sami sugerujemy dzieciom, że w niektórych sytuacjach trzeba skłamać, zabijając ich naturalną szczerość. Chronimy bliskich przed prawdą, gdy nie chcemy ich zranić lub zmartwić. Okłamujemy ich, gdy przygotowujemy dla nich miłą niespodziankę. Prawdomówność i szczerość pozbawiona taktu nie należy do cennych umiejętności ludzkich. Zatem istnieje bardzo cienka granica pomiędzy prawdą, a kłamstwem, które krzywdzi innych ludzi. Istota rzeczy polega na tym, że niektóre kłamstwa są potrzebne i akceptowane społecznie, a inne spotykają się z brakiem akceptacji, gdyż destrukcyjnie wpływają na relacje interpersonalne, niszczą zaufanie i bliskość między ludźmi. Gdy jest się małym dzieckiem w wieku sześciu, ośmiu czy dziesięciu lat lub nawet nastolatkiem nie zawsze potrafi się trafnie rozróżnić, które kłamstwo jest w danej sytuacji potrzebne i społecznie wymagane, a które nie spotka się z przychylnością otoczenia. Zatem źródłem dziecięcych kłamstw może być brak wiedzy, doświadczenia, niedojrzałość i brak umiejętności właściwej oceny danej sytuacji. Jak nauczyć dziecko odróżniać dopuszczalne kłamstwa od tych destrukcyjnych? To pytanie zadaje sobie wielu rodziców.
Proces kłamania nie należy do najłatwiejszych. Trzeba bowiem ustalić, jak wygląda prawda, a następie przekształcić ją odpowiednio, by wprowadzić rozmówcę w błąd. U niektórych dzieci umiejętność ta pojawia się dość szybko, inni potrzebują na to więcej czasu. Jak to wygląda na poszczególnych etapach rozwoju?
Małe dzieci od 0 do 3 lat
Małe dzieci do 3 roku życia nie potrafią odróżnić prawdy od tego, co im się wydaje i co sobie wyobrażają. Prawda miesza się im z fikcją, co jest naturalne na tym etapie rozwoju dziecka. W związku z tym mogą mijać się z prawdą zupełnie nieświadomie. A ponieważ nie jest to intencjonalne i świadome, nie powinno być nazywane kłamstwem.
Przedszkolaki w wieku 4 – 6 lat
W wieku 4 – 6 lat dzieci mają bardzo bujną wyobraźnię, która niewątpliwie u nich góruje nad rzeczywistością. Wiąże się to między innymi z tym, że oglądają dużo bajek, poznając wiele ciekawych historii, które przecież są fikcją. Co więcej, napotykają w swoim życiu wiele nowych rzeczy, których nie rozumieją na tym etapie rozwoju. Żeby je zrozumieć i mieć poczucie mocy, władzy i kontroli nad światem, muszą mobilizować swoją wyobraźnię i fantazjować. Dzięki temu wypełniają luki w swojej niewiedzy zmyślaniem. Przedszkolaki żyją więc w świecie swojej wyobraźni. Mogą zmyślać zdarzenia, upiększać fakty, ożywiając w nich przedmioty martwe i nadając im ludzkie cechy. W tym okresie rozwojowym kłamstwo pojawia się w wyniku zacierania się granic między rzeczywistością i prawdą, a fikcją poznaną w bajkach. Kłamstwo może pojawić się również wtedy, gdy dziecko niedokładnie przypomina sobie swoje doświadczenia i wydarzenia z przeszłości. Nieświadomie łata wtedy luki w pamięci zmyślaniem. Przedszkolakom bardzo łatwo jest też wmówić pewne informacje, które dzieci uznają za prawdziwe i powtarzają dalej po dorosłych. Kłamstwa u dzieci w wieku 4-6 lat mogą być też wynikiem pojawiających się trudności w sferze komunikacji, co wiąże się z nierozwiniętym jeszcze językiem mówionym. W tym okresie dzieci nie tylko rozwijają swoją fantazję, ale budują także poczucie własnej wartości. Poczucie mocy i władzy, które osiągają dzięki swojej wyobraźni, a także poczucie bycia autorem wielu historii i zabaw umacnia ich wiarę w siebie. Dzięki temu realizują swoją potrzebę sprawstwa. Zgodnie z wynikami badań w wieku 4 lat zaczyna kształtować się u dzieci zdolność do oszukiwania. Najprostsze rodzaje kłamstwa dzieci poznają przypadkowo i samodzielnie, odrywając, że tylko dzięki powiedzeniu nieprawdy mogą osiągnąć swój cel. U starszych przedszkolaków w wieku 5 – 6 mogą pojawiać się już kłamstwa intencjonalne i świadome. Dzieci takie mogą umieć już kłamać, gdy im się to opłaca, na przykład w celu uniknięcia kary i gniewu rodziców. Z badań naukowych wynika, że przedszkolaki cechujące się wyższym poziomem inteligencji są bardziej skłonne do kłamstw niż ich rówieśnicy o niższym poziomie IQ. Co więcej, okazuje się, że dobrze rozwinięta umiejętność kłamania we wczesnym dzieciństwie koreluje z wyższym poziomem kompetencji społecznych w późniejszym życiu.
Kłamstwo to „zjawisko psychospołeczne, które cechuje zachowanie rozmyślne i świadome służące wprowadzeniu otoczenia w błąd. W tym ujęciu fałszywe wypowiedzi (gest, czyn)mają na uwadze osiągnięcie określonych celów.”
Rodzaje kłamstw.
KŁAMSTWA POZORNE (pseudo kłamstwa)
Polegają one na tym że „w swych relacjach (dziecko) nieświadomie umieszcza fałszywe informacje, ale bez zamiaru wprowadzenia słuchacza w błąd”
Małe dzieci nie mają na celu oszukiwania innych, lecz kłamstwa ich wynikają przede wszystkim ze specyficznych cech rozwojowych tego okresu. Jedną z nich jest np. nadmiernie rozwinięta fantazja i niezdolność do jasnego odróżniania faktów widzianych od wyobrażonych. W życiu dzieci istnieją okresy, kiedy fantazja wyraźnie góruje nad poczuciem rzeczywistości. Jest to spowodowane tym, że dzieci w swoim życiu napotykają na rzeczy, które są dla nich na pewnym etapie rozwoju niezrozumiałe, dlatego też, by je zrozumieć, muszą nieustannie mobilizować swoją fantazję.
W literaturze podkreśla się, że dzieci w wieku przedszkolnym obdarzone są bujną wyobraźnią. Potrafią zmyślać różne fakty i zdarzenia, które nie zachodziły w rzeczywistości, przeżywają czytane im bajki lub opowiadania, tak jakby działo się to naprawdę. Często też upiększają rzeczywistość, materializują myśli i słowa, ożywiają rzeczy martwe i nadają im cechy ludzkie. Żyją jakby w dwóch wymiarach wyraźnie od siebie oddzielonych. Pierwszy z nich stanowi poczucie realności, przynależności do świata materialnego, społecznego. Drugi, to świat własnej wyobraźni, zamknięty dla postronnego obserwatora. Wyobraźnię przedszkolaka najbardziej angażują, a równocześnie najpełniej rozwijają zabawy tematyczne, w których odgrywa ono ważne role (podpatrzone u dorosłych).Dzieci tworzą w zabawie własny świat, który określają jako rzeczywistość „na niby”. Świat „na niby” zdominowany jest przez wyobraźnię, dzięki której wiele przedmiotów dobrze dziecku znanych nabiera dla niego nowego znaczenia. Mieszanie fantazji z rzeczywistością sprawia, iż dorośli myślą, że dziecko kłamie, a ono zmienia rzeczywistość zgodnie ze swymi pragnieniami i swoją fantazją, a nie w celu wprowadzenia kogoś w błąd. Odróżnienie świata rzeczywistego od fikcyjnego następuje ok. 6 roku życia, chyba że rodzice podtrzymują w dalszym ciągu pewne fantazje dziecka, przez co zakłócają proces rozróżniania fantazji od rzeczywistości.
PRZYCZYNY KŁAMSTW POZORNYCH:
-trudności w wypowiadaniu się, w jasnym formułowaniu myśli spowodowane ubóstwem języka dziecka
-niedostateczna wiedza o świecie; dziecko wypełnia luki różnymi zmyśleniami
-nie dość dokładne przypominanie sobie przez dziecko dawnych spostrzeżeń, przeżyć
-niebezpieczeństwo fałszywych przypomnień wzmaga się gdy nie ostrożnie formułujemy nasze pytania skierowane do dziecka; fałszywa odpowiedź może być wynikiem sugestywności i tendencji do udzielania odpowiedzi twierdzących na każde zadane pytanie
-zbyt pospieszne wnioski dziecka podawane w takiej formie, jakby były stwierdzonymi faktami
-posługiwanie się faktami, które wmówili dziecku dorośli
-brak psychicznej potrzeby weryfikowania tego, co niesie życie
KŁAMSTWO RZECZYWISTE (rozmyślne)
Kłamstwo rozmyślne pojawia się później od pozornego. Dziecko w przypadku tego kłamstwa musi:
-zdawać sobie sprawę z tego jak jest naprawdę a jak chce to przedstawić
-wiedzieć po co chce skłamać
-umieć to zrobić
MOŻNA KŁAMAĆ: SŁOWEM, MINĄ, GESTEM, MILCZENIEM, WYGLĄDEM
Cele tego typu zachowań:
-Wywołanie u innych akceptacji, podziwu, uznania, zazdrości, litości, współczucia
-Sprowokowanie innych do udzielenia pomocy
-Osiągnięcie korzyści (słodyczy, ulubionej zabawki)
-Uniknięcie przykrości, kary, wstydu czy dezaprobaty
-uwolnienie się od obowiązku
-uzyskanie swobody
-sprawienia komuś przyjemności lub oszczędzenie mu przykrości
-chęć dokuczenia komuś
Kłamstwo może również wynikać z altruizmu np. z chęci sprawienia komuś przyjemności, czy też oszczędzenia komuś przykrości.
Inne motywy kłamstwa:
-kłamstwo z oportunizmu
-kłamstwo dla pochwalenia się przed innymi
-kłamstwo z obawy przed ujemną opinia otoczenia
-kłamstwo ze złośliwości i chęci dokuczenia komuś
-kłamstwo ze skąpstwa
Dziecko kłamie również wtedy gdy chce uniknąć czegoś lub gdy pragnie osiągnąć coś:
- Kłamstwo obronne pojawia się u dzieci często karanych przez rodziców; dziecko w obliczu zagrożenia, braku poczucia bezpieczeństwa w domu niechętnie przyznaje się do winy, kłamiąc chociaż przez chwilę czuje się bezpiecznie
2.kłamstwo dążeniowe pojawia się gdy dziecko pragnie zdobyć coś dla siebie np. zabawkę
Oba te rodzaje kłamstwa wynikają z pobudek egoistycznych i mają na celu zaspokojenie własnych potrzeb, pobudek.
PRZYCZYNY KŁAMSTW:
Dzieci kłamią najczęściej dlatego ponieważ kłamią ich rodzice.
1.Dziecko obserwuje i doświadcza tego że dorośli kłamią, uważając kłamstwo za konieczne i usprawiedliwione. Czasami nakazują dziecku kłamać: (Powiedz, że mnie nie ma w domu); wciągają je w swoje kłamstwa.
2.Nadmierna presja i kontrola ze strony rodziców. Dziecko kłamie aby obronić się przed inwazją z ich strony.
3.Nadmierne wymagania, nadużywanie kar przez rodziców- dziecko dochodzi do wniosku że lepiej skłamać bo za powiedzenie prawdy można zostać ukaranym
4.W rodzinach rozbitych kłamstwo jest jedynym sposobem radzenia sobie z problemami. I w takich sytuacjach głębokich konfliktów między rodzicami, dziecko uczy się mówić każdemu z nich to, co pragnie usłyszeć.
5.Dziecko kłamie z poczucia niższości i zawstydzenia tym, co się dzieje w rodzinie. Wstydzi się swojego domu, rodziców i w relacjach z rówieśnikami kłamie by na tych kłamstwach piękniejszych od prawdy zbudować swoją pozycję i atrakcyjność społeczną.
Źródło: Internet.
